Signaleringslijsten
Voor ouders en leerkrachten is het belangrijk te weten welke signalen kunnen duiden op een autisme spectrum stoornis (ASS). Hiervoor bestaan verschillende signaleringslijsten.
Bij het gebruik van deze signaleringslijsten is voorzichtigheid geboden. Met de lijsten kan alleen gesignaleerd worden dat een kind opvallend gedrag vertoont, dat wijst op autisme. Aan de uitslag van een signaleringslijst mogen echter absoluut nog geen conclusies verbonden worden ten aanzien van het al dan niet aanwezig zijn van een autisme spectrum stoornis. De lijsten worden in een aantal gevallen door leerkrachten of ouders ingevuld. De interpretatie van de scoringsresultaten wordt echter door een gedragsdeskundige gedaan.
In het kader van de leerlinggebonden financiering zijn verschillende testen en vragenlijsten onder de loep genomen. Deze zijn bekeken op hun bruikbaarheid voor indicatiestelling in het kader van de leerlinggebonden financiering. De bevindingen van dit onderzoek zijn weergegeven in:
W. Resing, A. Evers, H. Koomen & N. Pameijer (2002). Indicatiestelling: condities en instrumentarium in het kader van leerlinggebonden financiering. NDC: Boom. Bij een beschreven instrument is de COTAN beoordeling (goed, voldoende, voorlopig aanvaardbaar, onvoldoende) vermeld.
CBCL, TRF en USR
CBCL (Child Behavior Checklist voor kinderen ), TRF (Teacher Report Form) en USR (Youth Self Report, voor kinderen vanaf 11 jaar) bewerkt voor de Nederlandse situatie door Verhulst, Koot, Akkerhuis en Veerman (1990). De CBCL is bedoeld voor ouders en de TRF voor leerkrachten. Met de CBCL en TRF kan nagegaan worden hoe ouders en leerkrachten het kind beleven. Door vragen over het kind kan vastgesteld worden welke problemen zij ervaren: internaliserende problemen, externaliserende problemen of aandachtsproblemen. De score van de lijsten levert een profiel op waarin aangegeven staat of de beleving van de invuller boven de ‘klinische norm’ uitkomt of tot de normale populatie behoort.
De volgende gedragsclusters en syndromen worden aangegeven: teruggetrokken, somatische klachten, angstig en depressief, sociale problemen, denkstoornissen, aandachtsprobleem, delinquent en agressief gedrag.
De CBCL en TRF worden door Resing, e.a. (2002) als goed beoordeeld in het kader van indicatiestelling. De score op een CBCL-lijst geeft een tamelijk specifieke indicatie van het type probleem, dat wil zeggen leidt tot een hypothese die vervolgens met gericht (diagnostisch) onderzoek dient te worden getoetst.
Auti-R: auti-schaal
Ontwikkeld door Prof. I. Berckelaer-Onnes en J. Hoekman in 1991.
De auti-R is een beoordelingsschaal met het doel autistische kinderen van niet-autistische kinderen te onderscheiden. De schaal kent twee varianten: een voor de leeftijdsgroep 1-6 jaar en een voor de groep van 6-12 jaar. De items betreffen gedragsverschijnselen die kenmerkend zijn voor het autistisch syndroom. De Auti-R wordt door Resing e.a. (2002) als goed beoordeeld. De Auti-R levert informatie op van ouders en leerkrachten die betrokken kan worden bij de diagnose autisme/pdd-nos.
Australische schaal voor het syndroom van Asperger
(Zie: T. Attwoord, Het syndroom van Asperger. Lisse: Swets & Zeitlinger, 2001. – pp. 18-22).
Slechts weinig ouders en niet-gespecialiseerde hulpverleners (leraren, huisartsen, therapeuten) zijn op de hoogte van de kenmerken van het syndroom van Asperger. Zij zullen dan ook niet snel overwegen om een kind door te sturen naar een instelling die gespecialiseerd is in pervasieve ontwikkelingsstoornissen. De gebruikelijke beoordelingslijsten voor de vaststelling van autisme zijn zeker niet geschikt voor kinderen met het syndroom van Asperger (Yirmiya, Sigman en Freeman, 1993).
Gelukkig zijn er twee nieuwe screeningslijsten ontwikkeld om kinderen te herkennen die het risico lopen te lijden aan dit syndroom. Deze lijsten zijn ontwikkeld voor ouders en leerkrachten, de eerste in Zweden (Ehlers en Gillberg, 1993), de tweede in Australië (Garnett en Attwood, 1995). Beide baseren zich op de formele diagnostische criteria, wetenschappelijke literatuur over vergelijkbare fenomenen en uitgebreide klinische ervaring. De Australische Schaal voor het syndroom van Asperger (Australian Scale for the Syndrome of Asperger, ASAS) wordt hier behandeld.
De vragenlijst is ontwikkeld om het gedrag en de eigenschappen van kinderen in de basisschoolleeftijd te herkennen die kunnen wijzen op het syndroom van Asperger. Op die leeftijd valt het ongewone patroon van gedrag en capaciteiten het meeste op. Iedere vraag of bewering heeft een schaal van 0 tot 6, waarbij 0 normaal is voor een kind van die leeftijd.
CHAT: Checklist Autism for Toddlers
Specifiek voor huisartsen en artsen die raadplegingen houden voor hele jonge kinderen (zoals in Kind & Gezin), is door Simon Baron-Cohen van het psychiatrisch instituut van de University of London, in samenwerking met Christopher Gillberg, kinderpsychiater aan de universiteit van Göteborg (Zweden) een screeningsinstrument ontwikkeld voor peuters van ongeveer 18 maanden. Het betreft een eenvoudige vragenlijst, bestaande uit 9 vragen aan de ouders en 5 aandachtspunten voor observatie van de peuter tijdens de raadpleging. Het invullen van de checklist neemt enkele minuten in beslag.
Hoewel het instrument nog uitvoerig moet onderzocht worden op betrouwbaarheid en validiteit door middel van een follow-up studie op grote schaal, getuigen de eerste onderzoeksresultaten van een veelbelovend instrument. In een steekproef van 91 peuters, waaronder 41 kinderen met risico-ontwikkeling, werden op de leeftijd van 18 maanden de 4 peuters met autisme reeds gedetecteerd aan de hand van de CHAT. Op de leeftijd van 30 maanden werd deze detectie diagnostisch gevalideerd. Omdat de CHAT nog experimenteel is, is voorzichtigheid geboden in het gebruik van het instrument. Maar het lijkt ons een handig en economisch instrument om vermoedens omtrent autisme reeds op vroege leeftijd uit te spreken, zodat het kind doorverwezen kan worden naar gespecialiseerde diagnostische centra zoals de Centra voor Ontwikkelingsstoornissen.